سود جنون‌آمیز تجـارت تراریخـته

عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیط‌زیست کشور، در اولین روزهای کاری خود موضوعی را مطرح کرد که باعث نگرانی متولیان سلامت کشور شد. او در مصاحبه تلویزیونی خود اعلام کرد که مشکلی با محصولات تراریخته ندارد؛ ‌محصولاتی که چند سالی است دغدغه پژوهشگران حوزه محیط‌زیست و سلامت شده است. در پی این مصاحبه، یک بار دیگر بر موضوع ممانعت استفاده از این محصولات در محافل علمی و رسانه‌ها تاکید شد تا جایی که وزیر کشاورزی در هفته جاری و در گفت‌وگویی عنوان کرد: «ما محصولی که تراریخته باشد، در کشور تولید نمی‌کنیم، اما بخشی از محصولات تراریخته مانند سویا و ذرت و کمابیش برخی دیگر از محصولاتی که وارد می‌شوند، تراریخته هستند.»

محمود حجتی مانند گذشته نتوانست با صراحت از ممنوعیت قطعی ورود تراریخته‌ها به کشور دفاع کند و گفت: «مکانیسم‌هایی از مقررات بین‌المللی و فرآیندهای قوانین داخلی برای واردات این محصولات طی می‌شود تا از لحاظ سبک، مشخصات فنی و گواهینامه‌های لازم، چک شود. در عین حال طبق قوانین موضوعی مملکتی این محصولات مراحل خود را طی می‌کند و سپس برای مصرف در بازار عرضه می‌شود.»

 چاره‌ای جز تولید یا واردات تراریخته‌ها نیست

وزیر کشاورزی در حالی این سخنان را مطرح کرد که طبق مصوبه مجلس، واردات و تولید محصولات تراریخته منع شده و تنها تحقیق در این حوزه مجاز اعلام شده است، موضوعی که این روزها کلانتری رئیس جدید سازمان حفاظت از محیط‌زیست و قره‌یاضی نماینده وی به‌شدت خواستار تغییر آن هستند و عنوان می‌کنند که استفاده از محصولات تراریخته مشکلی ندارد.

استدلال بهزاد قره‌یاضی، نماینده سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حمایت از تولید محصولات تراریخته در کشور این است که «تراریخته‌ها اول آنکه مفید هستند و دوم اینکه اجتناب‌ناپذیرند. به‌طور مثال در حال حاضر سویای غیرتراریخته در جهان وجود ندارد، بیش از نیمی از ذرت جهانی تراریخته است. ذرت و سویا که ما بیش از 90 درصد آن را وارد می‌کنیم درواقع تبدیل می‌شود به روغن نباتی، مرغ، تخم‌مرغ، شیر، گوشت قرمز، ماهی و این‌گونه اقلام استراتژی که اگر اینها را خودمان تولید نکنیم باید وارد کنیم که در حال حاضر هم وارد می‌کنیم.»

او که اکنون از سوی مخالفان واردات و تولید محصولات تراریخته متهم به انتفاع مالی از واردات و تولید تراریخته‌ها در کشور است، می‌گوید: «باید پرسید چرا بیست سال است که واردات این اقلام صورت می‌گیرد اما دو سال است که بحث تولید این محصولات مطرح شده است و با تراریخته‌ها مخالفت می‌شود؟»

قره‌یاضی معتقد است اگر امروز کسانی به ترس از مصرف فرآورده‌های تراریخته دامن می‌زنند اهداف سیاسی را دنبال می‌کنند.

  مساله اقتصادی است، نه سیاسی!

یکی از مخالفان سخنان قره‌یاضی، آزاد عمرانی، عضو هیات‌رئیسه انجمن ارگانیک کشور است. به عقیده او سود اعجاب‌آور و کلانی پشت پرده واردات یا تولید این محصولات نهفته است. او در پاسخ به نظرات نماینده سازمان محیط‌زیست می‌گوید: «هر کمپانی در مورد تراریخته صحبت می‌کند اما براساس آمار کشاورزی آمریکا و اروپا، مصرف آفت‌کش‌ها در این محصولات تا 12 درصد افزایش یافته که هم محصول و هم محیط‌زیست را آلوده کرده‌اند، محصولات تراریخته باعث مصرف علف‌کش می‌شوند که به نظر می‌رسد اهداف تجاری پشت کار است، در مورد برنج، تراریخته ریشه در موسسه راکفلر آمریکا و پنبه دارد، لذا ما خروجی بالایی در محصولات تراریخته نداریم و اهداف تجاری پشت آن است، مگس‌های سفید تهران نیز ماحصل همین امر است زیرا موجوداتی ایجاد شده که نسبت به آفت‌کش‌ها مقاوم شده است.»

  سود سالانه یک میلیارد دلاری در جیب سوداگران

به گفته عمرانی، وقتی عده‌ای از وارد‌کنندگان، محصول تراریخته را وارد می‌کنند و دولت بر اجرای قوانین برچسب‌گذاری نظارت نمی‌کند، عملا تراریخته‌ها را به قیمت محصول غیرتراریخته می‌فروشند.

 این مابه‌التفاوت قیمت تراریخته و غیرتراریخته عملا نادیده گرفتن و تضییع حقوق مصرف‌کننده است، زیرا محصولات تراریخته در بازارهای جهانی 10 تا 30 درصد ارزان‌تر فروخته می‌شود و عدم برچسب‌گذاری و فروش آنها به قیمت محصولات طبیعی، نوعی گران‌فروشی بوده و در حق مصرف‌کننده اجحاف می‌شود. حال اگر مخاطرات سلامتی و زیست‌محیطی این محصولات را هم به ملاحظات اقتصادی تراریخته‌ها بیفزاییم، به این نتیجه می‌رسیم که آگاهی از ماهیت یک محصول غذایی یک حق شهروندی است که متاسفانه نادیده گرفته می‌شود.

براساس گفته‌های این پژوهشگر، اگر واردات پنج میلیارد دلاری تراریخته‌ها در سال صحیح باشد، این ارزش افزوده ناشی از تضییع حقوق مصرف‌کننده بالغ بر یک میلیارد دلار خواهد بود.

  ممنوعیت قانونی واردات تراریخته

«در بند چ ماده 31 بخش 7 در برنامه ششم توسعه کشور، به صراحت قید شده است که واردات و تولید محصولات تراریخته ممنوع است، مگر اینکه مجوزهای لازم برای آن کسب شده باشد و با انجام آزمایش‌های معتبر مخاطرات این محصولات به مصرف‌کننده اطلاع‌رسانی شود. برای اجرای این قانون باید آیین‌نامه‌های اجرایی تدوین شود که حق شهروندان در برخورداری از غذای سالم و محیط‌زیست پایدار را تضمین کند. متناسب با آن الزاماتی هم وجود داشته باشد تا واردکنندگان خوراک دام یا روغن‌های نباتی به سمت واردات محصولات غیرتراریخته در بازارهای جهانی هدایت شوند و با اتخاذ سیاست‌های گمرکی و نظارتی، واردات محصولات طبیعی و ارگانیک در اولویت قرار گیرد.»

  سود جنون‌آمیز 80 برابری

آزاد عمرانی با طرح سوالاتی، از بی‌تدبیری مراجع ذی‌صلاح برای پیشگیری از خطرات ناشی از مصرف تراریخته‌ها پرده برمی‌دارد و می‌گوید: «با توجه به اهمیت تغذیه سالم در پیشگیری از بیماری‌ها این سوال پیش می‌آید که چرا در کشور ما محصولات تراریخته بدون برچسب‌گذاری و با قیمت معادل محصولات طبیعی وارد سفره‌ها می‌شود. چرا در حالی که مدیران دولتی اعلام می‌کنند بیش از 90درصد دانه‌های روغنی وارداتی تراریخته است، چنین نسبتی را در فروشگاه‌ها و برچسب روغن‌های خوراکی نمی‌بینیم؟ چرا دولت برای تولید محصولات غیرتراریخته و ارگانیک برنامه حمایتی ندارد؟»

او تاکید می‌کند که دولت برای صیانت از سلامت مصرف‌کنندگان بنا بر وظیفه قانونی که در برنامه ششم توسعه تعیین کرده است، باید پاسخگو باشد و زمانی می‌توان سلامت تراریخته‌ها را تایید کرد که مطابق تبصره بند چ ماده 31 بخش 7 در برنامه ششم توسعه کشور، آزمایش‌های معتبر انجام و آگاهی‌رسانی شود.

همه این سوالات در حالی مطرح است که برخی مخالفان تولید و فروش بذرهای دستکاری شده ژنتیکی سودی حدود 80 برابر را برای سرمایه‌گذاران آن تخمین می‌زنند و معتقدند این افراد درباره مزایای کشت بذرهای تراریخته و کمبود منابع غذایی و نیاز جامعه به تولید بیشتر از طریق محصولات تغییریافته اغراق می‌کنند ولی هیچ وقت درمورد خطرات و جنون تجاری که پشت این محصولات قرار دارد حرفی نمی‌زنند.

  اعتراض جهانی به فاجعه قتل‌عام عمومی

چندین سال است که در کشورهای مختلف، واردات و تولید محصولات تراریخته ممنوع شده است اما با این حال در سال 2013 گزارشی در هند منتشر شد که جامعه جهانی را در حیرت فرو برد. ماجرا از این قرار بود که در یکی از مناطق کشت پنبه دستکاری شده ژنتیکی در هندوستان، گزارشی توسط دولت محلی منتشر شد که 1800 گونه جانوری مختلف به‌طور غیر عادی از بین رفته‌است. پس از کالبد‌شکافی مشاهده شد که دستگاه گوارش و معده این جانوران به‌طور کامل تخریب شده بود. همین اتفاق کافی بود که در همان سال لایحه‌ای به دادگاه عالی هند ارائه شود و از این رخداد به عنوان «فاجعه قتل عام عمومی» یاد شود.

با این حال هنوز هم مدافعان کشت محصولات تراریخته حاضر نیستند به خطرات این محصولات اذعان کنند زیرا هرگز نمی‌خواهند این سود کلان اقتصادی را از دست بدهند. آنها می‌خواهند مانند یک ابرقدرت خوراک و پوشاک ملت‌ها را تحت سیطره خود دربیاورند. حالا که موج مخالفت جهانی گسترده و فراگیر شده مخالفان را به عقب‌ماندگی و دانش‌ستیزی معرفی می‌کنند.

  چه کسانی سود می‌برند؟

هرچند در حال حاضر، دلالان و وارد‌کنندگان این محصولات، ‌سود سرشار و اعجاب‌آوری از واردات محصول و کشت بذرهای وارداتی می‌کنند اما درنهایت سود واقعی از آن چند شرکت انحصاری است. به نظر می‌رسد باز هم پشت این معاملات پرسود، دست‌های آمریکایی‌ها در کار است. یکی از اصلی‌ترین شرکت‌های انحصاری و محدود تولیدات تراریخته‌ای کمپانی بیوتکنولوژی مونسانتو در آمریکا است. با آنکه دو سه سالی است که ایران نیز شروع به تولید محصولات تراریخته از جمله برنج کرده است اما عمرانی می‌گوید باز هم ما در خدمت اهداف آمریکا و سودآوری برای این کشور حرکت می‌کنیم. او می‌گوید: «برنجی که تراریخته شده حمایت مالی آن با بنیاد راک فلر است که در سال 84 آزمایشی انجام شد، در حالی که در سال 83 این برنج رهاسازی شده است و صدها کشاورز ایرانی آن را تولید کرده‌اند و در حال حاضر نیز به تولید آن مشغول هستند. درحالی که انحصار اصلی این محصولات در اختیار کمپانی اصلی آن است بنابراین وقتی محصولی مجوز رهاسازی نگرفته است نباید تولید شود. درسال 83 تا 85 اعلام شده است که ایران یک کشور تراریخته است. در سال 85 یک میلیون و 300 هزار هکتار زیر کشت تراریخته رفته است. آنهایی که دم از تولید ملی می‌زنند منافع آمریکایی‌ها را تامین می‌کنند. بنده محصولات ارگانیک وارد می‌کنم.»

  آمار ضد و نقیض تراریخته‌ها در ایران

آمار ضدونقیضی درباره تولید محصولات تراریخته در ایران وجود دارد. به ادعای برخی افراد، در سال‌های83، 84 و 85 تولیداتی از این محصولات در ایران داشته‌ایم و تحقیقی هم انجام شد و پژوهشگرانی ادعا کردند که 47درصد از برنج‌های موجود در بازار (ایرانی و خارجی) تراریخته بوده‌اند. با این‌حال وزارت کشاورزی اعلام می‌کند که تا به حال هیچ مجوزی برای تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی داده نشده است. اما گزارش‌هایی وجود دارد که بدون رعایت اصول آزمایش‌های میدانی، بذر محصولات دستکاری شده در ایران کشت می‌شود که بذر همین محصولات می‌تواند به‌وسیله حشرات و پرندگان به نقاط دیگر منتقل شود و بدون اینکه اطلاع داشته باشیم، کشورمان را دربر بگیرد. این است که اظهارنظرات ضدونقیض درباره این محصولات نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند. به نظر می رسد باید یک تیم متشکل از چند وزارتخانه و با یک رویکرد محرمانه این مسائل را بررسی کرده و به یک جمع‌بندی و تصمیم درست و قاطع برسند تا خیال مردم از بابت این قضیه راحت شود.

  چه باید کرد؟

چه موافقان محصولات تراریخته یافته‌های علمی مخالفان را بپذیرند یا خیر، اما نباید این حقیقت تلخ را از نظر دور داشت که در سال‌های اخیر میزان گسترش بیماری‌های گوناگون و از جمله سرطان به طرز چشمگیری افزایش یافته است. حتی اگر بپذیریم بخشی از این بیماری‌ها ناشی از تغییرات آب و هوا، امواج، آب آلوده و تغییر در سبک زندگی است اما نمی‌توانیم منکر تاثیرات مستقیم و مخرب محصولات غذایی باشیم که طی سال‌های اخیر تغییرات ژنتیکی و ساختاری داشته‌اند. از همین رو بر مسئولان واجب است تا به دور از منافع مالی شخصی و دعواهای سیاسی به این کشتار عمومی احتمالی پایان دهند.
 

کدام محصولات تراریخته‌اند؟

شاید برای شما این سوال پیش بیاید که تراریخته به چه معناست و چه محصولاتی را شامل می‌شود.

اگر بخواهیم به زبان ساده در مورد محصولات تراریخته صحبت کنیم باید بگوییم که تراریخته به معنای عام یعنی محصولات را به شکل ژنتیکی دستکاری می‌کنند تا بتوانند به هدف خود در تولید محصولات دست یابند. به‌عنوان مثال یک ژن که سم تولید می‌کند را از یک باکتری جدا کرده و به گیاه ذرت یا سویا منتقل می‌کنند. به این ترتیب ذرت یا سویا با تولید سم، در برابر آفات از خود محافظت می‌کند و دچار آفت‌زدگی نمی‌شود. بنابراین محصولات تراریخته، روند طبیعی رشد و تولید را طی نکرده و به شکل ژنتیکی دستکاری می‌شوند. لذا از زمانی که این محصولات وارد چرخه غذایی زمین شدند، یعنی از حدود 20‌سال پیش تا به حال، بحث‌ها و اما و اگرهای زیادی درباره آنها وجود داشته است.

در ایران اولین محصول کشاورزی تراریخته، نوعی از برنج است که در برابر کرم ساقه‌خوار برنج Chilo suppressalis  مقاوم است. اگرچه تراریزش برنج چندسالی است که در ایران آغاز شده است ولی به دلیل سرسخت بودن برنج به تراریزش که خود از دشوار بودن کشت بافت آن ناشی می‌شود، این رویکرد متوقف شده است و به بسیاری از ارقام برنج بومی ایرانی تعمیم نیافته است. در قیاس با کشورهایی چون هند و چین و ژاپن، تاکنون تلاش‌های اندکی به‌منظور کشت بافت برخی از ارقام برنج بومی ایرانی صورت پذیرفته است که این مهم مستلزم تلاش بیشتر محققان در این زمینه است.

براساس اطلاعات موجود در سایت ویکی‌پدیا، این محصولات زیان‌ها و حسن‌هایی را برای مصرف‌کنندگان دارند.

از مضرات محصولات تراریخته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  واکنش آلرژیک: دستکاری ژنتیکی باعث ایجاد پروتئین‌هایی در گیاه یا جانور جدید می‌شود که ممکن است برای بدن انسان به‌عنوان عامل بیگانه شناسایی شده و منجر به ایجاد واکنش آلرژیک شود.
نامناسب برای محیط‌زیست: بقایای این جانداران برای محیط‌زیست نامناسب است و تا مدت‌ها به صورت مخفی در طبیعت باقی می‌ماند.
 کاهش تنوع زیستی: تغییرات ژنتیکی باعث آسیب به برخی ارگانیسم‌ها (مانند آفات و حشرات) در اکوسیستم می‌شود و از تنوع زیستی آنها می‌کاهد.
   کاهش کارایی آنتی‌بیوتیک‌ها: به دلیل تغییرات ژنتیکی، این محصولات به ویروس‌ها و باکتری‌ها مقاوم می‌شوند؛ خاصیت آنتی‌بیوتیکی خود را در بدن اعمال می‌کنند و از کارایی آنتی‌بیوتیک‌های دارویی می‌کاهند.
  طعم غیرمتداول: به دلیل تغییر در ساختار این محصولات، طعم متفاوتی خواهند داشت.
 اثرات مخرب تغذیه‌ای بر سلامتی انسان‌ها: این محصولات باعث ایجاد بیماری‌های جدید در انسان می‌شوند و در بسیاری از گونه‌های حیوانات مانند موش‌ها و پروانه‌ها باعث مرگ شده‌اند.
 سلاح بیولوژیک: بسیاری از کشورها از این محصولات به‌عنوان سلاح بیولوژیک علیه دشمنان خود استفاده می‌کنند.
در کنار این مضرات، فوایدی نیز به این محصولات تراریخته نسبت داده شده است، ‌از جمله:
 تولید محصولات قوی‌تر: محصولات تراریخته در برابر بیماری‌ها مقاوم هستند.
 محافظت محیط در برابر سموم: به دلیل اینکه محصولات تراریخته نیاز کمتری به سم‌پاشی از طریق مواد شیمیایی دارند باعث محافظت محیط در برابر سمپاشی و آفت‌کش‌ها می‌شوند.
 ماندگاری بیشتر محصولات: با تغییر در ساختار ژنی این محصولات، بدون نیاز به ماده اضافه‌ای محصولات مدت‌زمان بیشتری با کیفیت باقی می‌مانند.
 جنگل‌زدایی کمتر: با افزایش جمعیت دنیا، نیاز به تخریب جنگل‌ها بیشتر می‌شود اما اگر غذای کافی برای این جمعیت فراهم شود نیازی به جنگل‌زدایی نیست.
 کاهش گرم شدن زمین: در صورت دستکاری ژنتیکی گیاهان آنها می‌توانند دی‌اکسیدکربن بیشتری مصرف کرده و اکسیژن بیشتری را به اتمسفر برسانند که پدیده گلخانه‌ای را کاهش می‌دهد و باعث کاهش گرم شدن زمین می‌شود.
کاهش قیمت غذا: اگر تولید محصولات زیاد شود قیمت آنها کاهش می‌یابد.
 تولید محصولات جدید: با دستکاری ژنتیکی محصولاتی به دست می‌آید که می‌توانند در هر محیطی رشد کنند. مثلا تولید گوجه فرنگی در زمین نمکی.
 مقاومت در برابر حشرات: این محصولات به دلیل مقاومت در برابر حشرات نیاز کمتری به حشره‌کش‌ها دارند.

رابطه محصولات تراریخته و رشد سرطان

با آنکه پژوهشگران رشد آماری بیماری‌های متعددی مانند اوتیسم، ‌التهاب روده، ‌عفونت‌های داخلی و... را به گسترش تولید و مصرف محصولات تراریخته در دنیا نسبت داده‌اند اما بیش از همه در مورد تاثیر این محصولات بر ابتلای افراد به سرطان‌های گوناگون صحه گذاشته‌اند. در سال 2013 یک محقق موسسه MIT آمریکا تاثیر علف‌کش گلایفوسیت (راندآپ) باقیمانده در محصولات تراریخته را روی فلور میکروبی بدن و اخلال در تولید اسیدهای آمینه حلقوی و رهاسازی نوروترانسمیترها و شیوع بیماری‌هایی نظیر اوتیسم و آلزایمر مورد بررسی قرار داد. در سال 2014، تجزیه و تحلیل آمار مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC)، دپارتمان کشاورزی آمریکا (USAD) و مرکز ملی آمار کشاورزی آمریکا (NASS) نشان داد که منحنی افزایش شیوع بیماری‌های پارکینسون، آلزایمر و سرطان‌های گوارشی با افزایش کشت محصولات تراریخته و مصرف گلایفوسیت رابطه داشته است.

با انتشار مقالات علمی یکی پس از دیگری، ناشر معتبر Springer تحقیقات اِریک سرآلینی را چاپ کرد. جالب‌تر اینکه در آگوست سال 2015 مجله «Food&Chemical Toxicology» که اقدام به عودت مقاله سرآلینی کرده بود مجددا تحقیقاتش را بازنشر کرد. یک دانشمند نروژی (توماس بان) طی یک مقاله علمی در انتقاد به عودت و چاپ مجدد مقاله سرآلینی این موضوع را تحت عنوان «انحطاط علم» قلمداد و نتیجه‌گیری کرد که کمپانی‌های بزرگ بیوتکنولوژی در راستای منافع اقتصادی‌شان علم را تحریف کرده و انتشار حقایق را جعلی و غیرواقعی می‌دانند.

موج تحقیقات مستقل و انتشار مقالات علمی راستی‌آزمایانه، صحت گزارش‌های منتشره از سوی سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و خواربار جهانی را نیز زیر سوال برد. عملکرد این سازمان‌ها هم‌جهت و همسو با منافع تجاری غول‌های بیوتکنولوژی بوده است. چنانچه در گزارش مشترک سازمان بهداشت جهانی (WHO) و سازمان غذا و خواربار جهانی (فائو) که در سال 2004 در ایتالیا چاپ شده بود، گزارش شده بود که بقایای علف‌کش گلایفوسیت (راندآپ) هیچ تاثیر منفی روی سلامتی ندارد. ولی بر مبنای نتایج تحقیقات دانشمندان آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) که در سال 2015 در مجله بسیار معتبر لانست انکولوژی چاپ شد، سم گلایفوسیت به لحاظ سرطان‌زایی در رده 2A (احتمالا سرطانزا) طبقه‌بندی شده است. یعنی سرطان‌زایی آن روی حیوانات اثبات شده است، ولی در مورد سرطان‌زایی آن در انسان هنوز تحقیقات بالینی صورت نپذیرفته است. طبق گزارش آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، سم راندآپ (گلایفوسیت) در خون کشاورزان و فرزندان آنها وجود دارد و حتی از طریق شیر از مادران به نوزادان منتقل می‌شود. بر مبنای این سند علمی تجزیه و تحلیل برخی از گزارش‌های منتشر شده در قبل نگران‌کننده به نظر می‌رسد. طبق گزارش دولت آرژانتین میزان مرگ‌ومیر کودکان در فاصله سال‌های 1998 تا 2008 در استان چاکو به بیش از 5/4 برابر افزایش یافته است. در این استان 100درصد اراضی سویا تراریخته (دستکاری شده ژنتیکی) است. گزارش دیگری نیز توسط دانشمندان دانشگاه لاپلاتا در آرژانتین منتشر شد که نشان می‌دهد 85درصد محصولات بهداشتی نظیر پوشک، گوش‌پاک‌کن و نوار بهداشتی که از پنبه تراریخته تهیه شده‌اند آلوده به سم گلایفوسیت بوده و سبب بیماری‌های عفونی مجاری ادراری و تناسلی در زنان و کودکان شده است. در پی انتشار این اخبار سازمان بهداشت جهانی و فائو جلسه فوق‌العاده را در اواخر سپتامبر 2015 در ژنو (سوئیس) تشکیل دادند و در گزارش پایانی این نشست مشترک، ضمن تایید «احتمال سرطان‌زایی» گلایفوسیت (راندآپ) مقرر شد کمیته جدیدی متشکل از دانشمندان آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC) و کمیته مشترک فائو و سازمان بهداشت جهانی در بررسی بقایای سموم (JMPR) مسئول ارائه گزارش دقیقتری روی اثرات سرطانزایی گلایفوسیت موجود در محصولات تراریخته شوند.

 منبع: بخشی از مقاله علمی «محصولات دستکاری شده ژنتیکی (تراریخته) و حقوق شهروندان» نوشته دکتر آزاد عمرانی، عضو هیات رئیسه انجمن ارگانیک ایران

* نویسنده : مهدیه‌سادات شاهمرادی خبرنگار گروه اقتصادی