Farheekhtegan Farheekhtegan

یکشنبه، 28 بهمن 1397
  • دانشگاه
    • سرویس دانشگاه
      حذف و اضافه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی آغاز شد

      حذف و اضافه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی آغاز شد

      معاون آموزش‌های عمومی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی منصوب شد

      معاون آموزش‌های عمومی و مهارتی دانشگاه آزاد اسلامی منصوب شد

      دانشگاه آزاداسلامی قهرمان لیگ برتر بدمینتون بانوان باشگاه‌های کشور شد

      دانشگاه آزاداسلامی قهرمان لیگ برتر بدمینتون بانوان باشگاه‌های کشور شد

      در اولین همایش علمی «چهار دهه رهبری انقلاب اسلامی ایران» چه گذشت؟

      در اولین همایش علمی «چهار دهه رهبری انقلاب اسلامی ایران» چه گذشت؟

    • یادداشت دانشگاه
      خلاقیت در اجرا؛ ضامن تداوم طرح پایش

      خلاقیت در اجرا؛ ضامن تداوم طرح پایش

      برنامه‌ریزی برای استفاده از علوم انسانی در حل مسائل کشور

      برنامه‌ریزی برای استفاده از علوم انسانی در حل مسائل کشور

      انقلاب فاطمی

      انقلاب فاطمی

      اهمیت اعتماد‌سازی میان دانشگاه، جامعه و صنعت

      اهمیت اعتماد‌سازی میان دانشگاه، جامعه و صنعت

    • اخبار آنلاین دانشگاه
      تلاش آمریکا و غرب برای بی اعتماد شدن مردم به حکومت

      تلاش آمریکا و غرب برای بی اعتماد شدن مردم به حکومت

      نظام مردم‌سالاری دینی جایگزین نظام لیبرال دموکراسی در جهان خواهد شد

      نظام مردم‌سالاری دینی جایگزین نظام لیبرال دموکراسی در جهان خواهد شد

      انقلاب اسلامی شکل جدیدی از نظام سیاسی بود که محاسبات لبیرال دموکراسی را برهم زد

      انقلاب اسلامی شکل جدیدی از نظام سیاسی بود که محاسبات لبیرال دموکراسی را برهم زد

      لیبرال‌ها هر زمانی به قدرت رسیده‌اند بی‌عرضگی و خودکامگی از خود نشان داده‌اند

      لیبرال‌ها هر زمانی به قدرت رسیده‌اند بی‌عرضگی و خودکامگی از خود نشان داده‌اند

  • سیاست
    • سرویس سیاست
      انقــلابِ جــوانــان

      انقــلابِ جــوانــان

      بیانیه گام دوم انقلاب و 6 ویژگی تمایزبخش

      بیانیه گام دوم انقلاب و 6 ویژگی تمایزبخش

      چرا فرمان جوان‌گرایی؟

      چرا فرمان جوان‌گرایی؟

      اتاق فکر عملیات‌های تروریستی کجاست؟

      اتاق فکر عملیات‌های تروریستی کجاست؟

    • یادداشت سیاست
      «گام دوم انقلاب» به‌مثابه یک دکترین؛ چرا باید کار را به جوان‌ها سپرد؟

      «گام دوم انقلاب» به‌مثابه یک دکترین؛ چرا باید کار را به جوان‌ها سپرد؟

      ویژگی‌های «بیانیه گام دوم انقلاب» و وظایف رسانه‌ها چیست؟

      ویژگی‌های «بیانیه گام دوم انقلاب» و وظایف رسانه‌ها چیست؟

      مانیفست معرفتی و اجرایی حاکمیت جمهوری اسلامی در دهه پنجم

      مانیفست معرفتی و اجرایی حاکمیت جمهوری اسلامی در دهه پنجم

      غرب آسیا؛ اگر انقلاب اسلامی ایران نبود؟

      غرب آسیا؛ اگر انقلاب اسلامی ایران نبود؟

    • اخبار آنلاین سیاست
      صبر جمهوری اسلامی در برابر عربستان و امارات به سر آمده/ پاکستان هزینه حمایت از تروریست‌ها را باید بپردازد

      صبر جمهوری اسلامی در برابر عربستان و امارات به سر آمده/ پاکستان هزینه حمایت از تروریست‌ها را باید بپردازد

      در بحث لایحه پالرمو باید مصالح و عزت مردم و کشور را رعایت کنیم/ آیا واقعا مصلحت است که با طلب‌های قلدرمابانه کشورهای غربی همراهی شود؟

      در بحث لایحه پالرمو باید مصالح و عزت مردم و کشور را رعایت کنیم/ آیا واقعا مصلحت است که با طلب‌های قلدرمابانه کشورهای غربی همراهی شود؟

      «رئیسی» به جای «آملی‌لاریجانی» سکان‌دار قوه قضائیه می‌شود

      «رئیسی» به جای «آملی‌لاریجانی» سکان‌دار قوه قضائیه می‌شود

      تصمیم‌گیری درباره «پالرمو» مجدداً به آینده موکول شد

      تصمیم‌گیری درباره «پالرمو» مجدداً به آینده موکول شد

  • فرهنگ و هنر
    • سرویس فرهنگ و هنر
      جوان‌گرایی هیات داوران باعث انتخاب آثار خوبی شد

      جوان‌گرایی هیات داوران باعث انتخاب آثار خوبی شد

      سـبقـت آزاد!

      سـبقـت آزاد!

      زهرا(س) الگویی برای تمام دوران‌ها

      زهرا(س) الگویی برای تمام دوران‌ها

      ثبت است بر جریده عالم دوام تو

      ثبت است بر جریده عالم دوام تو

    • یادداشت فرهنگ و هنر
      خانه نیما پابرجا می‌ماند؟

      خانه نیما پابرجا می‌ماند؟

      مصلی امام خمینی(ره) به عنوان مکان برگزاری نمایشگاه کتاب 32 انتخاب شد

      مصلی امام خمینی(ره) به عنوان مکان برگزاری نمایشگاه کتاب 32 انتخاب شد

      نقد اجتماعی با دروغ

      نقد اجتماعی با دروغ

      مروری بر 11 دوره جایزه جلال آل‌احمد

      مروری بر 11 دوره جایزه جلال آل‌احمد

    • اخبار آنلاین فرهنگ و هنر
      مهدی یراحی: شیطنت کردم و تصمیم ارشاد را می‌پذیرم

      مهدی یراحی: شیطنت کردم و تصمیم ارشاد را می‌پذیرم

      «ناصر چشم‌آذر» چشم از جهان فروبست

      «ناصر چشم‌آذر» چشم از جهان فروبست

      خراسان مهد فرهنگ ایران است

      خراسان مهد فرهنگ ایران است

      چاپ دوم کتاب راهنمای پوشش خبری با مقدمه پروفسور فرهنگی

      چاپ دوم کتاب راهنمای پوشش خبری با مقدمه پروفسور فرهنگی

  • جامعه
    • سرویس جامعه
      آسایشگاه به من زندگی بخشید

      آسایشگاه به من زندگی بخشید

      تراژدی نیروی ارزان‌قیمت در قلم‌چی

      تراژدی نیروی ارزان‌قیمت در قلم‌چی

      بحران گم کردن اولویت‌ها

      بحران گم کردن اولویت‌ها

      دوگانه‌های بازی‌های مجازی

      دوگانه‌های بازی‌های مجازی

    • یادداشت جامعه
      جنبش‌های اجتماعی و ۴۰ سالگی انقلاب

      جنبش‌های اجتماعی و ۴۰ سالگی انقلاب

      هیس! پدرخوانده دروغ نمی‌گوید!

      هیس! پدرخوانده دروغ نمی‌گوید!

      ذکر مصیبت نهاد سردفتری در ایران

      ذکر مصیبت نهاد سردفتری در ایران

      خبرنگار و امنیت روانی جامعه

      خبرنگار و امنیت روانی جامعه

    • اخبار آنلاین جامعه
      آشپزهای جهادی در «مضیف عتبه علویه (ع)»/ پخت بیش از ۳۰ هزار غذای متبرک

      آشپزهای جهادی در «مضیف عتبه علویه (ع)»/ پخت بیش از ۳۰ هزار غذای متبرک

      پزشکان جهادی در مسیر شوق خدمت «با تو تا حرم»

      پزشکان جهادی در مسیر شوق خدمت «با تو تا حرم»

      جهادی به نام "حریم پاک" در مسیر بهشتی اربعین

      جهادی به نام "حریم پاک" در مسیر بهشتی اربعین

      شناسايي مناطق محروم در استان همدان توسط قرارگاه امام رضا(ع)

      شناسايي مناطق محروم در استان همدان توسط قرارگاه امام رضا(ع)

  • اقتصاد
    • سرویس اقتصاد
      الگوی تجارت خارجی ایران

      الگوی تجارت خارجی ایران

      دولت باید استراتژی سه‌بعدی داشته باشد

      دولت باید استراتژی سه‌بعدی داشته باشد

      دولت از درآمدهای واهی چشم‌پوشی کند

      دولت از درآمدهای واهی چشم‌پوشی کند

      بازخوانی ۳ تجربه دنیا برای افزایش قدرت خرید

      بازخوانی ۳ تجربه دنیا برای افزایش قدرت خرید

    • یادداشت اقتصاد
      چالش اعتماد در نظام بانکی

      چالش اعتماد در نظام بانکی

      حذف صفر لازم است یا نه؟

      حذف صفر لازم است یا نه؟

      ابهامات بودجه سال آینده

      ابهامات بودجه سال آینده

      نیاز کشور به تشکیل مرکز هماهنگی اقتصادی

      نیاز کشور به تشکیل مرکز هماهنگی اقتصادی

    • اخبار آنلاین اقتصاد
      دشمن از تکه تکه کردن جامعه بهترین استفاده را می‌کند؛ باید همه با هم باشیم/ رژیم پهلوی کثیف‌تر از حکومت سعودی بود

      دشمن از تکه تکه کردن جامعه بهترین استفاده را می‌کند؛ باید همه با هم باشیم/ رژیم پهلوی کثیف‌تر از حکومت سعودی بود

      از فقدان اهلیت خریدار نیشکر هفت تپه تا حراج یک شرکت پالایش 70 درصد کمتر از قیمت کارشناسی

      از فقدان اهلیت خریدار نیشکر هفت تپه تا حراج یک شرکت پالایش 70 درصد کمتر از قیمت کارشناسی

      تضمین صادرات کالای ایرانی و دریافت ارز در شرایط خاص کشور

      تضمین صادرات کالای ایرانی و دریافت ارز در شرایط خاص کشور

      برند کالاکس در کنار تولیدکنندگان نقش به سزایی در شتاب صادرات دارد

      برند کالاکس در کنار تولیدکنندگان نقش به سزایی در شتاب صادرات دارد

  • جهان شهر
    • سرویس جهان شهر
      «سوچی» در برابر نمایش «ورشو»

      «سوچی» در برابر نمایش «ورشو»

      انقلاب‌هایی با تاریخ انقضا

      انقلاب‌هایی با تاریخ انقضا

      فـیلـم ورشــو

      فـیلـم ورشــو

      بازگشت داعش به خانه

      بازگشت داعش به خانه

    • یادداشت جهان شهر
      آل‌سعود سنگر اول حمایت از رژیم صهیونیستی

      آل‌سعود سنگر اول حمایت از رژیم صهیونیستی

      ترندسازی با کاربران سعودی ومنافق

      ترندسازی با کاربران سعودی ومنافق

      چرا ارزیابی شورای اطلاعات ملی آمریکا مهم است؟

      چرا ارزیابی شورای اطلاعات ملی آمریکا مهم است؟

      شکست سیاست‌های آمریکا در غرب آسیا

      شکست سیاست‌های آمریکا در غرب آسیا

    • اخبار آنلاین جهان شهر
      «استقلال»،‌ اصلی‌ترین علت دشمنی آمریکا با ایران است/ ایران امروز قوی‌تر از هر زمان دیگری است

      «استقلال»،‌ اصلی‌ترین علت دشمنی آمریکا با ایران است/ ایران امروز قوی‌تر از هر زمان دیگری است

      مقاومت موشک نقطه‌زن دارد، به تعداد کافی هم دارد/ در جنگ آینده کل فلسطین اشغالی صحنه نبرد خواهد بود/ خروج آمریکا از سوریه شکست آنهاست

      مقاومت موشک نقطه‌زن دارد، به تعداد کافی هم دارد/ در جنگ آینده کل فلسطین اشغالی صحنه نبرد خواهد بود/ خروج آمریکا از سوریه شکست آنهاست

      ما به توافق یکجانبه و وحشتناک هسته‌ای ایران خاتمه دادیم

      ما به توافق یکجانبه و وحشتناک هسته‌ای ایران خاتمه دادیم

      "توان موشکی" مقاومت نقطه قوت لبنان است/ به هر تجاوزی پاسخ می‌دهیم

      "توان موشکی" مقاومت نقطه قوت لبنان است/ به هر تجاوزی پاسخ می‌دهیم

  • ورزش
    • سرویس ورزش
      به ما توصیه نشده که معترضان را اخراج نکنیم/ در شرایط عادی باید بیشتر کارت می‌دادم/ بازیکنان ما از قضیه اعتراض در بازی با ژاپن درس نگرفته‌اند

      به ما توصیه نشده که معترضان را اخراج نکنیم/ در شرایط عادی باید بیشتر کارت می‌دادم/ بازیکنان ما از قضیه اعتراض در بازی با ژاپن درس نگرفته‌اند

      دایره سقوط

      دایره سقوط

      زمانپور: آنالیزمان جواب داد

      زمانپور: آنالیزمان جواب داد

      بـد و بـدتـــر!

      بـد و بـدتـــر!

    • یادداشت ورزش
      در مورد تیمی که تراش نخورده!

      در مورد تیمی که تراش نخورده!

      بهترین تیم یا بهترین ناکام آسیا؟

      بهترین تیم یا بهترین ناکام آسیا؟

      هم فوتبال را باختیم هم اخلاق و هم فرهنگ

      هم فوتبال را باختیم هم اخلاق و هم فرهنگ

      اینجا پایان نیست

      اینجا پایان نیست

    • اخبار آنلاین ورزش
      سرخپوشان انتقام باخت به فولاد را از استقلال گرفتند/ پرسپولیس به صدر جدول رسید

      سرخپوشان انتقام باخت به فولاد را از استقلال گرفتند/ پرسپولیس به صدر جدول رسید

      کی‌روش رسماً سرمربی تیم ملی کلمبیا شد

      کی‌روش رسماً سرمربی تیم ملی کلمبیا شد

      تیم ایران به عنوان قهرمانی رسید + جزئیات

      تیم ایران به عنوان قهرمانی رسید + جزئیات

      «نوبهار» مشاور رسانه‌ای سرپرست فدراسیون جودو شد

      «نوبهار» مشاور رسانه‌ای سرپرست فدراسیون جودو شد

  • اندیشه
    • سرویس اندیشه
      آثار حکمت عملی در عهد صفوی

      آثار حکمت عملی در عهد صفوی

      تابعیت مضاعف، منشأ و راه‌حل

      تابعیت مضاعف، منشأ و راه‌حل

      انقلاب به مثابه عبودیت تمدنی

      انقلاب به مثابه عبودیت تمدنی

      مساله او استقلال،‌ آزادی و عدالت بود

      مساله او استقلال،‌ آزادی و عدالت بود

    • یادداشت اندیشه
      سینما و فلسفه‌های شرقی

      سینما و فلسفه‌های شرقی

      پرسه در مه

      پرسه در مه

      به مناسبت یک جشنواره

      به مناسبت یک جشنواره

      بی‌آرمانی جرم است

      بی‌آرمانی جرم است

    • اخبار آنلاین اندیشه
      همایش «زعیم ذوفنون» با حضور ولایتی و فرهاد رهبر برگزار می‌شود

      همایش «زعیم ذوفنون» با حضور ولایتی و فرهاد رهبر برگزار می‌شود

      تلاش برای علوم انسانی اسلامی

      تلاش برای علوم انسانی اسلامی

      انقلابى بودن درس امام و نیاز امروز کشور

      انقلابى بودن درس امام و نیاز امروز کشور

      چرا آیت‌الله کاشانی باید بار اشتباهات مصدق را به دوش بکشد

      چرا آیت‌الله کاشانی باید بار اشتباهات مصدق را به دوش بکشد

  • دانش
    • سرویس دانش
      انقراض در کمین حشرات

      انقراض در کمین حشرات

      مثلث‌ مرجانی، مثلث حیات

      مثلث‌ مرجانی، مثلث حیات

      هزار توی مغز

      هزار توی مغز

      سفر به اعماق یخ‌ها

      سفر به اعماق یخ‌ها

    • یادداشت دانش
      دنیای جدی بازی‌های دیجیتال

      دنیای جدی بازی‌های دیجیتال

      ظرفیت‌های فضای مجازی برای کسب و کار

      ظرفیت‌های فضای مجازی برای کسب و کار

      جرأت علمی، پیش‌نیاز پیشرفت ملی

      جرأت علمی، پیش‌نیاز پیشرفت ملی

      سرعت توسعه زیرساختهای ارتباطی کم نمی شود/ اتمام پروژه ها تا مرداد

      سرعت توسعه زیرساختهای ارتباطی کم نمی شود/ اتمام پروژه ها تا مرداد

    • اخبار آنلاین دانش
      دستگاه آب شیرین کن صنعتی راه حل تامین آب با کیفیت برای صنایع

      دستگاه آب شیرین کن صنعتی راه حل تامین آب با کیفیت برای صنایع

      دستگاه تصفیه آب صنعتی

      دستگاه تصفیه آب صنعتی

      نتیجه کنکور هفته آینده اعلام می‌شود

      نتیجه کنکور هفته آینده اعلام می‌شود

      پکیج تصفیه فاضلاب بهداشتی چیست

      پکیج تصفیه فاضلاب بهداشتی چیست

  • تماشا
    • سرویس تماشا
      سینمای قبل انقلاب از زندگی واقعی مردم دور بود/ سینمای ایران در سال 56 به سمت ورشکستگی رفت

      سینمای قبل انقلاب از زندگی واقعی مردم دور بود/ سینمای ایران در سال 56 به سمت ورشکستگی رفت

      تطهیر یک هیولا

      تطهیر یک هیولا

      از کاباره تا کاخ سفید

      از کاباره تا کاخ سفید

      نقش‌ چلیپا بر سینمای علی حاتمی

      نقش‌ چلیپا بر سینمای علی حاتمی

    • یادداشت تماشا
      بنفشه مصنوعی

      بنفشه مصنوعی

      به همین سادگی، به ‌خاطر یک مشت دلار

      به همین سادگی، به ‌خاطر یک مشت دلار

      فرمالیسم سرخپوستی و بدویت پسامدرن

      فرمالیسم سرخپوستی و بدویت پسامدرن

      در ستایش حرکت به «قصر شیرین»

      در ستایش حرکت به «قصر شیرین»

    • اخبار آنلاین تماشا
      در سینمای ما صدا خیلی مهم است

      در سینمای ما صدا خیلی مهم است

      حسین محب اهری درگذشت

      حسین محب اهری درگذشت

      عزت الله انتظامی درگذشت

      عزت الله انتظامی درگذشت

      حاتمی کیا: خستگی دو ماه سفر به شهرهای ایران بر تنم ماند/ ذوقی: این نوع تبلیغات در تمام دنیا عرف است

      حاتمی کیا: خستگی دو ماه سفر به شهرهای ایران بر تنم ماند/ ذوقی: این نوع تبلیغات در تمام دنیا عرف است

  • شهر
    • سرویس شهر
      حفظ کرامت یا زیباسازی شهر؟

      حفظ کرامت یا زیباسازی شهر؟

      دستفروش بالای دستفروش بسیار است

      دستفروش بالای دستفروش بسیار است

      روی خط نقد رئیس

      روی خط نقد رئیس

      درآمد هم با آلودگی هوا و ترافیک کم شد

      درآمد هم با آلودگی هوا و ترافیک کم شد

    • یادداشت شهر
      شکلات، آبمیوه، گل، زباله، بچه‌ها

      شکلات، آبمیوه، گل، زباله، بچه‌ها

      با بنزین سَر می‌بُرند

      با بنزین سَر می‌بُرند

      مسائل شهردار جدید

      مسائل شهردار جدید

      حمله به حجاب به سبک شهرداری

      حمله به حجاب به سبک شهرداری

    • اخبار آنلاین شهر
      تهران چند آپارتمان دارد؟

      تهران چند آپارتمان دارد؟

      اولین واکنش حناچی به ماجرای عضویت بستگانش در سازمان منافقین

      اولین واکنش حناچی به ماجرای عضویت بستگانش در سازمان منافقین

      حکم شهردار تهران امروز صادر می‌شود

      حکم شهردار تهران امروز صادر می‌شود

      استعفایی در کار نیست/ تا آخرین لحظه می‌مانم/ به دیوان عدالت اداری نرفتم

      استعفایی در کار نیست/ تا آخرین لحظه می‌مانم/ به دیوان عدالت اداری نرفتم

  • حوادث
    • سرویس حوادث
      امدادرسانی در هر شرایطی ممکن نیست

      امدادرسانی در هر شرایطی ممکن نیست

      سقوط دردناک هواپیما در کرج

      سقوط دردناک هواپیما در کرج

      بحران بعد از زلزله

      بحران بعد از زلزله

      بوی زلزله می‌آید

      بوی زلزله می‌آید

    • یادداشت حوادث
      زلزله در کمین است مراقب باشید

      زلزله در کمین است مراقب باشید

      وقتی همه خوابیم

      وقتی همه خوابیم

      فراموش‌شدگان یورت

      فراموش‌شدگان یورت

      راهکار کاهش تصادفات

      راهکار کاهش تصادفات

    • اخبار آنلاین حوادث
      سقوط هواپیما در شهرک مسکونی/ پیدا شدن جعبه سیاه/ تحویل 15 جسد به پزشکی قانونی

      سقوط هواپیما در شهرک مسکونی/ پیدا شدن جعبه سیاه/ تحویل 15 جسد به پزشکی قانونی

      کرمانشاه 152 بار لرزیده است/ 4 هزار بسته غذایی به منطقه ارسال شد

      کرمانشاه 152 بار لرزیده است/ 4 هزار بسته غذایی به منطقه ارسال شد

      جزئیات زلزله 6.4 ریشتری سرپل ذهاب/ 115 مصدوم به مراکز درمانی منتقل شدند

      جزئیات زلزله 6.4 ریشتری سرپل ذهاب/ 115 مصدوم به مراکز درمانی منتقل شدند

      شهادت 25 نفر و مجروح شدن 60 نفر + اسامی شهدا

      شهادت 25 نفر و مجروح شدن 60 نفر + اسامی شهدا

  • آرشیو
    • آرشیو عکس
    • آرشیو دانشگاه
    • آرشیو سیاست
    • آرشیو فرهنگ و هنر
    • آرشیو جامعه
    • آرشیو اقتصاد
    • آرشیو جهان شهر
    • آرشیو ورزش
    • آرشیو اندیشه
    • آرشیو دانش
    • آرشیو تماشا
    • آرشیو شهر
    • آرشیو حوادث
  • دانشگاه
  • سیاست
  • فرهنگ و هنر
  • جامعه
  • اقتصاد
  • جهان شهر
  • ورزش
  • اندیشه
  • دانش
  • تماشا
  • شهر
  • حوادث
  • عکس
Farheekhtegan
عدالت = نفع شخصی + همدلی با منافع عمومی
صفحه نخست
اندیشه
هیوم و تغییر تلقی رایج از عدالت

عدالت = نفع شخصی + همدلی با منافع عمومی

دوشنبه، ۸ بهمن ۱۳۹۷ نظرات ۱۷۲

Telegram WhatsApp Facebook Twitter Google+ LinkedIn
تصور هیوم از عدالت به شکلی است که عدالت ارزش و فضیلتی مطلق نیست که تابع اوضاع خاص نباشد و در همه احوال مطلوب باشد؛ بلکه فقط در مواردی که افراد احساس کنند برای توزیع مواهب و مطلوبیت‌ها نیازمند قوانینی هستند که چارچوب روابط آنها را مشخص کند، عدالت موضوع پیدا می‌کند و قواعد و قوانین آن نیز چیزی جز توافق و قرارداد افراد جامعه نیست.
به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، «هیوم بود که مرا از خواب جزم‌اندیشی بیدار کرد»؛ این عبارت را کانت در اهمیت هیوم ذکر می‌کند. ما نیز در اینجا با نقل این نکته کلیدی اهمیت هیوم را در تاریخ اندیشه یادآور می‌شویم.

کانت تا پیش از خوانش آثار هیوم، از پیروان عقل‌گرایی‌صرف محسوب می‌شد و هنگامی که با آرای مهم‌ترین فیلسوف تجربه‌گرای انگلیسی آشنا شد، خود را در جهانی دیگر از ظرایف عقلانی یافت. مراد از دگماتیک یا جزم‌اندیشی در فرهنگ کانت، پای‌بندی بی‌چون و چرا به استدلال‌های عقلانی است که آنها را خارج از محدوده نقد و بررسی می‌دانیم و مستدل بودن آنها را «پیشینی» درنظر می‌گیریم. جزمیت به معنای اعتقاد به حصول یقین برای آدمی است که بی‌آن‌که طبیعت و ارزش و حدود عقل را بسنجد، ارزش شناخت آدمی را مسلم می‌گیرد. هیوم، کانت را وادار ساخت تا به نقد عقل و معرفت انسانی بپردازد و از منظری فراتر از عقل، به امکانات و توانمندی‌های عقل نگاه اندازد و عقل را به‌صورتی محض، مورد کاوش قرار دهد.

از سویی دیگر هیوم، نیای اصلی نظریه ابطال‌پذیری در فلسفه علم و تاریخ کارل پوپر است. البته شاید اگر پوپر به‌واسطه «جامعه باز و دشمنانش» در سپهر علمی-سیاسی ایران تا این اندازه مورد نقد و نظر قرار نمی‌گرفت؛ اکنون ما هم در بحث اهمیت هیوم، از او یاد نمی‌کردیم.

  تاثیر هیوم بر فلسفه سیاسی

هیوم سیاست را از حیثی، علم می‌شمرد. سیاست بنا به توصیف او، آدمیان را از حیث «به‌هم پیوستگی در جامعه» و «وابستگی به یکدیگر» می‌نگرد؛ هم در اخلاق و هم منطق. هیوم در جستارش به نام «امکان تحویل سیاست به علم» می‌گوید: «نیروی قوانین و صورت‌های خاص حکومت چندان زیاد و وابستگی آنها به خلق و خوی آدمیان چندان کم که گاهی می‌توان نتایجی «تقریبا» عام و کلی و یقینی -مثل نتایجی که علوم ریاضی به دست می‌دهند- از آنها بیرون کشید.»

هیوم همچنان‌که ربط «هست‌ها و بایدها» را غیرضروری می‌داند، بحث از صورت‌های آرمانی حکومت را نیز عبث و توهم‌آمیز می‌پندارد؛ روشن است از همین‌رو با «جمهوری» افلاطون و حتی «اتوپیا»ی تامس مور نیز مخالفت جدی دارد. هیوم بیشتر جویای فهم «بوده‌ها» و «هست‌ها»ست تا پیشنهاد «آنچه باید باشد». درنتیجه می‌توان نتیجه گرفت، عنصر نیرومندی از «پوزیتیویسم» در فلسفه هیوم، به‌ویژه فلسفه سیاسی او وجود دارد.

تاثیرهیوم برفلسفه سیاسی را می‌توان از دو راه بازشناخت:

نخست: از تاکید وی برنبود «ارتباط منطقی» میان «قضایای ارزشی» و «قضایای واقعی». این رویکرد خاستگاه الهام و دستمایه پوزیتیویسم منطقی برای محدود‌کردن قلمرو مباحث فلسفه سیاسی و از گردونه خارج‌کردن بسیاری از مباحث سنتی آن شد. در بخش مشهوری از کتاب «رساله درباره طبیعت آدمی»، هیوم اصرار می‌ورزد که در استدلال معتبر، هرگز نباید برای رسیدن به نتایج ارزشی و هنجاری از مقدمات مربوط به «واقعیت» و «هست‌ها» سود جست. بنابراین از قضایای ارزشی، اخلاقی و حقوقی نمی‌توان با قضایای معرفتی حمایت کرد، مقدمات واقعی نمی‌توانند نتایج ارزشی و هنجاری در پی داشته باشند.

بازتاب این رویکرد در قلمرو سیاست آن است که نباید به اتکای «احکام تحقیقات ناظر به طبیعت انسان و واقعیات جامعه انسانی»، اصولی سیاسی و اخلاقی را توصیه و تجویز کرد. این رویکرد به معنای مرگ اندیشه سیاسی کلاسیک است؛ زیرا در اندیشه سیاسی کلاسیک، متفکران همواره کوشیده‌اند تصور خویش از خیر و سعادت و حق را با واقعیات اوضاع انسانی پیوند دهند و «حقوق آدمیان»، «الگوی سیاسی آرمانی» و «اصول و ارزش‌های حاکم بر روابط سیاسی» را با توجه به «برداشت خود از واقعیات انسان و جامعه» مستند کنند.

کتاب «دانش و ارزش» و سایر آثار عبدالکریم سروش را با نظر به همین ایده بنیادین هیوم باید خواند تا حتی ابطال‌پذیری پوپر هم دقیق‌تر درک شود. سروش در کتاب «دانش و ارزش» دقیقا موضع جدایی دین از سیاست یا به‌عبارت کلی‌تر، «سکولاریسم» را به پشتوانه تئوری «عدم پشتیبانی هست‌ها از باید‌ها» اتخاذ می‌کند. جریانی که به‌ویژه در دهه 70 در ایران با محوریت او ابتدا پروژه «روشنفکری دینی» و در ادامه «قداست‌زدایی از دین» را با ابزار «جدایی اخلاق از دین» پیگیری کرد و تاکنون نیز در حوزه‌های متکثر فرهنگ و دین و سیاست نمایندگانی دارد. هم‌هنگام ساده‌ترین و پیچیده‌ترین پاسخ به این جریان را داستایفسکی داده است: اگر خدا نباشد همه‌چیز مجاز است...

دوم: برداشت ویژه او از عدالت که در مقایسه با تفکر سنتی در باب عدالت، رویکردی نو و متفاوت ارزیابی می‌شود.



  عدالت از منظر هیوم

معنای سلبی عدالت

تصور هیوم از عدالت به شکلی است که عدالت ارزش و فضیلتی مطلق نیست که تابع اوضاع خاص نباشد و در همه احوال مطلوب باشد؛ بلکه فقط در مواردی که افراد احساس کنند برای توزیع مواهب و مطلوبیت‌ها نیازمند قوانینی هستند که چارچوب روابط آنها را مشخص کند، عدالت موضوع پیدا می‌کند و قواعد و قوانین آن نیز چیزی جز توافق و قرارداد افراد جامعه نیست.

 معنای ایجابی عدالت

هیوم خاستگاه و ‌انگیزه اصلی عدالت را «توجه به منافع فردی می‌داند». وی تاکید می‌کند منفعت‌طلبی ‌انگیزه اصلی تاسیس و تثبیت عدالت است که با نوعی همدلی در قبال منافع عمومی همراه می‌شود. این احساس همدلی موجب تایید اخلاقی این فضیلت (عدالت) می‌شود.

تصور هیوم از عدالت، هیچ تناسبی با رویکرد غالب ندارد. در نگاه او، عدالت، فضیلت یا معیاری مستقل از ذهنیت و خواست و امیال آدمیان نیست که انسان‌ها به آن التزامی عقلی یا طبیعی داشته باشند. عدالت به‌خودی‌خود حتی فضیلتی تمام و دائم نیست؛ بلکه انسان فقط در اوضاع خاصی نیازمند آن می‌شود. تعریف عدالت و محتوا و قوانین آن، ساخته بشر و دستاورد توافق و قراردادی است که افراد در جوامع مختلف به آن اقدام می‌کنند. پس عدالت چیزی نیست که ما با قوه عقل یا فطرت و طبیعت انسانی درکش کرده و به آن متمایل باشیم، بلکه وقتی خود را نیازمند آن می‌بینیم و برایمان سودمند است، درقالب قوانین و قراردادهای اجتماعی به آن ملتزم می‌شویم و محرک و‌انگیزه ما در التزام به قوانینی که خود ساخته‌ایم، نفع و سودی است که در التزام به آنها برای ما متصور می‌شود. اساسا هیوم معتقد است در جایی که قوانین و تنظیمات حقوقی و اجتماعی که محصول قرارداد و توافق بشر است، وجود ندارد، طرح مساله عدالت بجا نخواهد بود.

پس عدالت وصف قواعد و قوانینی است که افراد جامعه، برای صیانت منافع خویش در اوضاع ویژه، جعل و تقنین می‌کنند. بدین ترتیب هیوم از تصور عدالت به مثابه «ارزشی درونی» که بشر به‌طور ذاتی و طبیعی به آن تمایل دارد و خواهان تحقق و رعایت آن است، فاصله می‌گیرد. عدالت ارزش و فضیلتی مطلق نیست که تابع اوضاع خاص نباشد و در همه احوال مطلوب باشد؛ بلکه فقط در مواردی که افراد احساس کنند برای توزیع مواهب و مطلوبیت‌ها نیازمند قوانینی هستند که چهار چوب روابط آنها را مشخص کند، عدالت موضوعیت پیدا می‌کند و قواعد و قوانین آن نیز چیزی جز توافق و قرارداد افراد جامعه نیست.

  عدالت به‌مثابه منافع عمومی

پیوند زدن مبحث عدالت به قوانین برساخته بشری و تعریف‌کردن عدالت بر حسب قوانین، هیوم را در برابر تعریف مشهور و رایج عدالت قرار می‌دهد. معمولا عدالت را به «اعطای حق به صاحبان آن» تعریف می‌کنند. از نظر هیوم این خطایی آشکار است که «حق» را مستقل از عدالت و مقدم بر آن درنظر بگیریم، آنگاه عادل‌ بودن را به مراعات این حقوق و اعطای آنها به صاحبانش تعریف کنیم. حقوق بدون وجود «قوانین موضوعه» معنا ندارد؛ چنان‌که عدالت بدون قوانین، موضوعیت ندارد. پس عدالت و حق، پس از تکوین قوانین بشری متولد می‌شوند. بنابراین مستقل از قوانین، حقی وجود ندارد؛ چه رسد به آنکه مقدم بر عدالت نیز باشد.

این نگاه قراردادی به عدالت، هیوم را از منظری دیگر نیز در برابر تصور رایج از عدالت می‌نشاند. تصور رایج آن است که عدالت، معیاری بیرونی برای داوری درباره محتوای اعمال و رفتارهاست. مراد هیوم آن است که منفعت‌طلبی فردی محض، نمی‌تواند منشأ عدالت باشد؛ زیرا اقدام به تدریس قوانین، اقدامی گروهی است. پس باید به‌گونه‌ای شامل منافع متقابل افراد (نه افراد خاص) باشد. بنابراین لحظه پایه‌گذاری عدالت و وضع قوانین، هنگامی است که نفع فردی در ملازمت با پذیرش همدلی با نفع دیگران مورد توجه قرار می‌گیرد. این همدلی، به فرآیند «وضع قوانین» و «التزام به رعایت آنها (عدالت)» بعد ارزشی و اخلاقی می‌بخشد. نکته بسیار مهم آنکه هیوم، فضیلت داشتن عدالت (قوانین مالکیت و احترام و التزام به آنها) را از سودمندی آن استنتاج می‌کند. از نظر او همه احترام فضایل و از جمله عدالت و قوانین آن -که فضایل برساخته انسان است- ویژگی سودمندی آن است. سودمندی که ساختگی و قراردادی نیست؛ پس قوانینی که از ویژگی سودمندی و «مورد توافق مردم بودن» برخوردارند، فضیلت شمرده می‌شوند. بنابراین فضیلت بودن عدالت، به مکان و زمان و جامعه خاص اختصاص ندارد. قوانین عدالت و محتوای آن، گرچه به‌لحاظ مصداقی در جوامع گوناگون تفاوت‌هایی دارد؛ زیرا جوامع و نظام‌های حقوقی مختلف مجموعه قوانین متفاوتی را پیشنهاد می‌کنند، در فضیلت بودن اصل آن تردیدی نیست؛ زیرا از ویژگی «سودمندی» برخوردار است. خود این قوانین -هرچه باشد- فضیلت و تمایل ما به پذیرش آنها نیز فضیلت و سودمند است.

  عدالت هیوم به خوانش کاپلستون

عدالت به منزله فضیلتی صناعی، پیوندی ژرف با مساله مالکیت دارد. هیوم بر آن است که بهترین برداشت از عدالت، آن است که عدالت را «نگهبان ساختار موجود و جاری مالکیت» بدانیم؛ یعنی اصول و قوانین عدالت، باید درخدمت حفظ «وضع موجود مالکیت و انتقال ملکی» باشند. از این رو وی بر نارسا بودن و عملی نبودن هر برداشت دیگر از عدالت -که خواهان برهم زدن نظم و ساختار موجود مالکیت باشد- استدلال می‌کند.

به‌زعم هیوم، «فایده نیکخواهی»، یکی از دلایل «پسند اخلاقی نیکخواهی» است، ولی یگانه دلیل نیست. لیکن او باور دارد «فایده همگانی یگانه منشأ عدل است و تأمل درباره نتایج سودمند این فضیلت، یگانه شالوده ارجمندی آن است.»

جامعه بالطبع به حال انسان مفید است. فرد چنانچه به خود وانهاده باشد، نمی‌تواند نیازهای خویشتن را به منزله موجودی آدمی به‌قدر کافی برآورد. لذا مصلحت شخصی آدمیان را به درون جامعه می‌راند. ولی این به‌تنهایی بس نیست و اگر قراردادهایی برای تاسیس و تنظیم «حقوق دارایی» در میان نباشند، ناگزیر آشوب برخواهد خاست. نیاز به «قراردادی منعقد از سوی همه اعضای جامعه» است که به «تملک اموال بیرونی» ثبات می‌بخشد و سبب می‌شود که هرکس از آنچه می‌تواند با بخت‌یاری و کوشایی خویش به‌دست آورد، در آسودگی برخوردار شود... بدین وسیله جامعه را به‌پا نگاه می‌داریم که برای بهروزی و بقای آنان و خودمان بسیار ضروری است. این قرارداد را نباید «وعده» پنداشت. «زیرا حتی وعده‌ها... از قراردادهای آدمی برمی‌خیزند. قرارداد همان حس عام «مصلحت مشترک» است، حسی که همه اعضای جامعه برای یکدیگر بیانش می‌کنند و وادارشان می‌سازد تا کردارشان را بنا بر قواعدی معین به سامان آورند.» همین‌که این قرارداد راجع به «خویشتن‌داری از اموال بیرونی دیگران» بسته شد، «تصورات عدل و ظلم، بی‌درنگ برمی‌خیزند.» لیکن مراد هیوم آن نیست که یک «حق دارایی» هست که مقدم بر «تصور عدل» است. او به تصریح این را انکار می‌کند. «حس عام مصلحت مشترک» در مبادی عام عدل و انصاف یا در قوانین بنیادی عدل صورت بیان می‌یابد و «دارایی ما چیزی نیست مگر آن اموالی که تملک دائم‌شان بنا‌بر قوانین جامعه، مسجل گشته است؛ یعنی، بنا بر قوانین عدل... منشأ عدل، منشأ دارایی را تبیین می‌کند. صناعتی واحد، هر دو را پدید می‌آورد».

  همدلی پایه منفعت شخصی

بنابراین، عدل بر پایه مصلحت شخصی یا حس فایده، بنیاد یافته و هم مصلحت شخصی مایه پیدایی چیزی است که هیوم «الزام طبیعی عدل» می‌خواند. ولی مایه پیدایی «الزام اخلاقی یا احساس صواب وخطا» چیست؟ یا چرا ما «تصور فضیلت را به عدل و تصور رذیلت را به ظلم ملحق می‌کنیم؟» تبیینش را باید در همدلی جست. حتی هنگامی که ما به تن خویش قربانیان ظلم نباشیم، باز ظلم دلمان را می‌آزارد، زیرا آن را به حال جامعه زیان‌بار می‌شمریم. ما به‌واسطه «همدلی» در «ناخوشی» دیگران شریک هستیم. چون آنچه در افعال آدمی، ناخوشی فرامی‌آورد، «انگیزنده ناپسند داشتن» است و «رذیلت» نام دارد، درحالی که آنچه خرسندی فرامی‌آورد، فضیلت نامیده می‌شود. ما عدل را فضیلتی اخلاقی و ظلم را رذیلتی اخلاقی می‌شمریم. «بدین‌سان، مصلحت شخصی ‌انگیزه اصلی برقراری عدل است؛ اما همدلی با مصلحت همگانی، سرچشمه پسند اخلاقی است که همراه آن فضیلت می‌آید. آموزش و سخن دولتمردان و سیاستمداران به استوار گرداندن این پسند اخلاقی یاری می‌دهد؛ ولی همدلی، بنیاد است.»

هیوم می‌گوید «صلح و نظم همگانی ملازمان عدل یا خویشتن‌داری همگانی از دارایی دیگرانند؛» و در رساله، زیر عنوان کلی «عدل و ظلم»، نخست مطالب مربوط به دارایی را برمی‌رسد. او می‌گوید که سه «قانون طبیعی» بنیادین عبارتند از «قوانین مربوط به تملک ثابت دارایی»، «انتقال دارایی به رضایت» و «وفای به عهد». لیکن مطلب روشن آن است که به رای او همه قوانین عدل، کلی و جزئی بر بنیاد فایده همگانی استوارند.

 

* نویسنده : زهرا شعبان شمیرانی کارشناس ارشد فلسفه

 

* منابع در دفتر روزنامه موجود است

پربیننده‌ ترین‌ها

  • علیه همدردی با رسانه‌ها
  • آرمان اخلاقی عدالت
  • عدالت یعنی قانون
  • بی‌آرمانی جرم است
  • نگاهی فلسفی به چیستی معرفت عرفانی
  • مهندسی خشونت
  • وعده‌های تحقق نیافته توسعه
  • ایرانشهری تبارگرا ضد توسعه است
  • بن‌بست سیاست‌ورزی رمانتیک
  • انقلاب اسلامی از مشروطه متکامل‌تر است
  • آیا ماکیاولیسم، فقهی است؟
  • زوال اندیشه سیاسی مبتنی بر خطابه و تکوین قواعد عقلانی سیاست در ایران
  • معماری علم و تشکیل علوم اجتماعی
  • مردم بیش از مسئولان به فرهنگ انقلاب وفادار ماندند
  • بنیاد اندیشه سیاسی در حکمت و عرفان عملی
  • مغالطات یک خوابگرد
  • پناه بر رمانتیسیسم
  • بی‌خردی‌های مورخِ تاریخ انسان خردمند
  • فرشاد مومنی: با «دولت‌بازارساز» مواجهیم/ حسن سبحانی: در اقتصاد، نظام کارشناسی نداریم
  • عدالت = نفع شخصی + همدلی با منافع عمومی

آخرین اخبار

  • آثار حکمت عملی در عهد صفوی
  • تابعیت مضاعف، منشأ و راه‌حل
  • انقلاب به مثابه عبودیت تمدنی
  • سینما و فلسفه‌های شرقی
  • مساله او استقلال،‌ آزادی و عدالت بود
  • پدیدارشناسی فکاهه و شبکه‌هاى اجتماعی
  • پرسه در مه
  • بی‌خردی‌های مورخِ تاریخ انسان خردمند
  • به مناسبت یک جشنواره
  • بی‌آرمانی جرم است
  • نگاهی فلسفی به چیستی معرفت عرفانی
  • عدالت یعنی قانون
  • انقلاب اسلامی از مشروطه متکامل‌تر است
  • ایرانشهری تبارگرا ضد توسعه است
  • وعده‌های تحقق نیافته توسعه
  • آیا ماکیاولیسم، فقهی است؟
  • زوال اندیشه سیاسی مبتنی بر خطابه و تکوین قواعد عقلانی سیاست در ایران
  • عدالت = نفع شخصی + همدلی با منافع عمومی
  • ساختمانی که باید می‌داشتیم
  • معماری علم و تشکیل علوم اجتماعی
  • Back to top
© Islamic Azad University 2019. All rights reserved.
RSS  Produced by Farheekhtegan