تاثیر اقتصادی فوتبال بر جوامع مختلف نمونه‌های بسیاری دارد که ازجمله آن می‌توان به احیا شدن اقتصاد کشور برزیل در سال 1970، درآمدزایی از تولید مجموعه کارتونی فوتبالیست‌ها در ژاپن، تغییروتحول چشمگیر وضعیت اقتصادی دو کشور کره جنوبی و ژاپن بعد از برگزاری جام‌جهانی مشترک سال ۲۰۰۲ و... اشاره کرد.
مطمئنا توجه به تاثیر اقتصادی فوتبال ما را به نکته‌ای رهنمون می‌سازد اینکه در کشورهایی که درآمدزایی خوبی از ورزش دارند، همواره ارتباط مفید و کارسازی میان رسانه‌ها و صنعت ورزش وجود دارد.
این در حالی است که در کشور ایران و بعضی از کشورهای در حال توسعه آن‌طور که باید تعامل و ارتباط خوبی میان رسانه و متولیان ورزش وجود ندارد. مطمئنا نگاه دقیق‌تر برنامه‌های توسعه‌ای کشور به مقوله ورزش می‌تواند زمینه‌ساز استحکام و ارتباط هرچه بهتر میان ورزش و رسانه‌ها شود به‌طوری‌که در رشد اقتصادی کشور نیز بتوان سهم زیادی را از قبل از ورزش جبران کرد.
جام‌جهانی فوتبال پیر و جوان نمی‌شناسد
باید گفت در میان رویدادهای معتبر،عرصه فوتبال یکی از مهم‌ترین و در عین حال جذاب‌ترین رقابت‌های ورزشی، مسابقات جام‌جهانی است که از توجه و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است به‌طوری که در ایام برگزاری آن، میلیون‌ها بیننده را به خود مشغول می‌کند.
این رویداد معتبر و پرهیجان که تقریبا در مدت انجام بازی‌ها، همگان را در جهان به خود مشغول می‌کند، باعث شده تا حتی سینماداران کشور نیز به آن علاقه‌مند شوند و سعی کنند تا با نمایش بازی‌های تیم ملی ایران، از منفعت اقتصادی و البته آوردن هیجان به سینماها استفاده کنند. جام‌جهانی فوتبال که هر چهار سال یکبار و با حضور32 تیم برگزیده از سراسر جهان برگزار می‌شود؛ میلیاردها بیننده را پای گیرنده‌های خود می‌نشاند تا از نزدیک در جریان بازی‌ها قرار بگیرند. از اولین دوره مسابقات جام‌جهانی که در سال 1930 آغاز شد، تاکنون 32 دوره از آن می‌گذرد به‌طوری که با رشد تکنولوژی و ابزارهای ارتباطی در هر دوره بر محبوبیت آن افزوده شده است. پخش مسابقات جام‌جهانی 1954 سوئیس از تلویزیون را باید نقطه عطفی در تاریخ جام‌جهانی دانست چراکه بعد از آن بود که کم‌کم مردم اقصی نقاط دنیا بدون حضور در مسابقات توانستند به تماشای بازی تیم‌های محبوب‌شان بنشینند. رشد تکنولوژی و ساخت ماهواره‌های ارتباطی باعث شد تا در سال 1970 و در دهمین دوره بازی‌های جام‌جهانی، مسابقات به صورت زنده برای مردم سراسر جهان پخش شود. با رشد تکنولوژی و البته محبوبیت بیشتر بازی‌های جام‌جهانی بین کشورها بر تعداد بینندگان این رویداد ورزشی اضافه شد. این رویداد معتبر جهانی در سال ۲۰۱۰ و در کشور آفریقای جنوبی را 3.2 میلیارد نفر در سراسر جهان دیده‌اند به‌طوری که 46.4 درصد مردم جهان را شامل می‌شد و در جام‌جهانی ۲۰۱4 برزیل با یک رشد ۲۰۰ میلیونی، برای 3.4 میلیارد نفر در جهان و حتی در قطب جنوب پخش شد که در نوع خود آمار قابل توجهی است و رکورد بیننده را در تاریخ این رقابت‌ها شکست. شاید بد نباشد در این زمینه به آمار بازدیدهایی که از مسابقات معتبر جام‌جهانی توسط موسسات نظرسنجی منتشر شده، نگاهی بیندازیم تا به علاقه‌مندی فوتبال و به‌ویژه جام‌جهانی در میان مردم پی ببریم.
برای مثال مسابقه آمریکا و پرتغال پربیننده‌ترین مسابقه فوتبال در تاریخ تلویزیون آمریکا شد و تعداد مخاطبان دو شبکه تلویزیونی «ESPN» و «UNIVISION» به 24 میلیون و 700 هزار نفر رسید. رقابت تیم برزیل با کرواسی 47 میلیون و 400 هزار نفر مخاطب را پای دو شبکه برزیلی نشاند و این مسابقه را به پربیننده‌ترین برنامه در میان پوشش تلویزیونی رویدادهای معتبر ورزشی تبدیل کرد. بازی تیم فرانسه مقابل سوئیس با 16 میلیون و 700 هزار تماشاگر تلویزیونی بیشترین تعداد مخاطب را از سال 2007 در میان شبکه‌های فرانسوی ازآن خود کرد.
رودررویی هلندی‌ها با تیم شیلی در فینال جام‌جهانی نیز پربیننده‌ترین برنامه تلویزیونی در سال 2010 شد. همچنین رقابت تیم فوتبال آلمان با آمریکا بیشترین تعداد مخاطبان تلویزیونی را به خود جذب کرد به‌طوری که در زمان پخش این مسابقه ورزشی، شبکه «ZDF» آلمان 27 میلیون و 300 هزار فوتبالدوست را پای تلویزیون‌ها نشاند. بازی تیم‌های ایتالیا با اروگوئه، انگلستان با اروگوئه و اسپانیا با شیلی نیز رکورد میزان مخاطبان تلویزیونی طی دو سال گذشته را پشت سر گذاشتند. ارائه این آمارها که تنها بخش کوچکی از علاقه دوستداران فوتبال به تماشای مسابقات از دریچه تلویزیون است را باید فرصت مغتنمی شمرد تا با مدیریتی صحیح درصدد جذب هرچه بهتر مخاطبان جام‌جهانی باشیم. مطمئنا تا چند روز دیگر که جام‌جهانی ۲۰۱۸ فوتبال در ۱۲ ورزشگاه روسیه و با شرکت ۳۲ تیم برگزار می‌شود ، شاید بتوان آن را نقطه عطفی در تاریخ تماشای بازی‌ها از طریق گیرنده‌های تلویزیونی و شبکه‌های اینترنتی برشمرد. در این زمینه آمارها و نظرسنجی‌هایی که تا چند روز مانده به مراسم افتتاحیه بازی‌های جام‌جهانی منتشر شده است، پیش‌بینی می‌شود که بیش از سه میلیارد نفر در اقصی نقاط دنیا از طریق گیرنده‌های تلویزیونی خود به تماشای بازی‌های جام‌جهانی بنشینند. مخاطبانی که علاوه‌بر گیرنده‌های تلویزیونی می‌توانند در پهنای اینترنت و با اشتراک در شبکه‌های مختلف بدون هیچ‌گونه محدودیتی به تماشای مراسم افتتاحیه و بازی‌های تیم مورد علاقه‌شان بنشینند.
امکانات محدود برخی از کشورها برای پخش برنامه‌های ورزشی باعث شده تا این کشورها برای پوشش مسابقات بزرگی مثل جام‌جهانی از شبکه‌های معتبر تلویزیونی کشورهای دیگر کمک بگیرند و با خرید امکانات سخت‌افزاری و حق‌پخش آن فرصتی را برای مردم کشور خود در به اشتراک گذاشتن لحظه‌های ناب جام‌جهانی به وجود آورند.
ایران نیز که در این دوره از جام‌جهانی حضور دارد و با تیم‌های ملی پرتغال، اسپانیا و مراکش بازی می‌کند هم باید با تمهیدات مدیران صداوسیما شرایطی را برای ارائه هرچه بهتر کیفیت بازی‌ها و نمایش بازی‌های مهم به وجود آورد تا مردم فوتبالدوست کشور را تنها از طریق گیرنده‌های تلویزیون به تماشای بازی‌های تیم محبوب خودشان بنشاند.
درآمدهای میلیاردی فوتبال در جیب صداوسیما
پخش فوتبال همیشه یکی از جذاب‌ترین برنامه‌ها برای مدیران تلویزیون است چراکه توجه صاحبان کالا به این زمان جذاب و مخاطب‌پسند باعث شده تا درآمدهای نجومی خود را از پخش آگهی‌ها نصیب سازمان صداوسیما کند. نگاهی به تعرفه آگهی‌های تلویزیونی دربی ۸۵ نشان می‌دهد که قبل از شروع بازی، رقمی حدود 69 میلیون تومان و بین دو نیمه رقمی حدود 139 میلیون تومان برای هرثانیه تبلیغ از صاحبان کالا اخذ شده است به‌طوری که درآمد حاصله از تبلیغات این بازی رقمی حدود 16 میلیارد تومان بر آورد شده است یا طبق بر آوردهای تقریبی، سالانه بین 250 تا400 میلیارد تومان از تبلیغات لیگ برتر نصیب صداوسیما می‌شود. البته بر خلاف کشورهای اروپایی و آسیایی که بخش زیادی از درآمدهای تبلیغ تلویزیونی نصیب باشگاه‌ها می‌شود، این رقم در ایران بسیار ناچیز و تنها درصد کمی از آن به تیم‌ها اختصاص پیدا می‌کند و بیشتر درآمد آن متعلق به صداوسیماست.
مطمئنا این حاشیه سود بالا که از تبلیغات ورزشی و به‌ویژه فوتبال حاصل می‌شود، باعث شده تا فوتبال یکی از پایه‌های ثابت شبکه‌های سه و ورزش سیما باشد و زمان زیادی از آنتن این شبکه‌ها به فوتبال اختصاص پیدا کند. شاید بد نباشد بدانید که در جام‌جهانی گذشته و در سال 2014؛ حدود 60 میلیارد تومان برای تبلیغات بازی ایران و نیجریه، 75 تا 80 میلیارد تومان برای بازی ایران - آرژانتین و همین مبلغ هم برای بازی ایران - بوسنی از صاحبان تبلیغات اخذ شد که درآمد حاصله از تبلیغات سه بازی تیم ملی ایران را چیزی حدود بیش از 200 میلیارد تومان برآورد کرده‌اند. این حجم بالای درآمدزایی ورزش فوتبال و به‌خصوص بازی‌های جام‌جهانی باعث شد تا مدیران سازمان از پخش نظرات کارشناسان در میان دو نیمه بازی ایران و آرژانتین در جام‌جهانی گذشته صرف‌نظر کنند و 15 دقیقه نیمه را به پخش آگهی بازرگانی اختصاص دهند. همچنین طبق اسناد منتشر شده ازسوی سازمان صداوسیما باید گفت فقط برای بازی دربی استقلال و پرسپولیس مبلغی حدود 16 میلیارد تومان از طریق تبلیغات قبل از بازی، بعد از بازی، حین بازی، زیرنویس و... نصیب این سازمان شد. بدون شک جذابیت مسابقات پرسپولیس و استقلال اگر به اندازه پربیننده‌ترین سریال‌های تلویزیونی نباشد، کمتر از آن نیست. برای بررسی منفعت مالی که تلویزیون از پخش رایگان این بازی‌ها به‌دست می‌آورد باید ابتدا آماری از تعرفه سریال‌سازی‌های سیما بدهیم.
با توجه به آمار منتشر شده از زبان برخی از تهیه‌کنندگان و کارگردانان تلویزیونی که دو سال قبل منتشر شد، می‌توان گفت برآورد ساخت سریال در تلویزیون ایران چیزی بین دو و نیم تا ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان برای هر دقیقه است. به‌طوری که اگر میانگین آن را عدد سه میلیون تومان در نظر بگیریم، در یک سریال ۲۰ قسمتی که هر قسمت آن به مدت ۴۵ دقیقه تولید شده است، مجموعا دومیلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان برای تلویزیون هزینه دارد. حالا اگر این عدد دقیقه‌ای سه میلیون تومان را ضرب در ۵۵۸۰ دقیقه پخش زنده مسابقات پرسپولیس و استقلال کنیم؛ رقمی که به‌دست می‌آید چیزی حدود ۱۶ میلیارد و ۷۴۰ میلیون تومان می‌شود که در نوع خود بسیار جالب توجه است. به بیان دیگر تلویزیون در حوزه سریال‌سازی باید رقمی حدود 17 میلیارد تومان هزینه کند در حالی که با پخش رایگان فوتبال که مخاطب چند برابری هم نسبت به سریال‌ها دارد، می‌تواند علاوه‌بر هزینه نکردن مبلغی؛ تعرفه‌های بالاتری نیز از آگهی‌های تبلیغاتی جذب کند.
سوالی که پیش می‌آید اینکه با توجه به درآمدزایی فوق‌العاده‌ای که از پخش بازی‌های فوتبال نصیب صداوسیما می‌شود، چرا جمع‌بندی پخش بازی‌های جام‌جهانی تا روز شنبه 19 خرداد با هیچ شرکت پخش‌کننده بازی‌های جام‌جهانی انجام نشده بود. موضوعی که طبق گفته مدیران سازمان در ماه‌های گذشته نفع سازمانی و رایزنی با شرکت‌ها برای حق‌پخشی با هزینه‌های کمتر عنوان شده بود.
اما مطلبی که در روزهای باقی‌مانده به آغاز بازی‌های جام‌جهانی و در 19 خرداد توسط علی‌اصغر پورمحمدی، قائم‌مقام معاون سیما منتشر شد در آن خبر از خریداری امتیاز پخش بازی‌ها با نصف قیمت داد. با وجود اینکه هنوز رقم خرید حق‌پخش فوتبال اعلام نشده است؛ طبق گفته مدیر شبکه سه سیما ویژه برنامه‌هایی ازجمله پخش مستندها، مجموعه نماهنگ‌ها و آثار تصویری در ایام برگزاری بازی‌های جام‌جهانی از شبکه‌های مختلف سیما برای به وجود آوردن فضای ویژه‌ای برای مخاطبان فوتبال در نظر گرفته شده است.
همچنین نمایش برخی از بازی‌های همزمان، ویژه برنامه‌های متنوع، پخش گزارش‌های حواشی جام‌جهانی و تحلیل بازی‌ها توسط کارشناسان ازجمله برنامه‌هایی است که از آنتن شبکه ورزش پخش می‌شود. افتتاح شبکه اینترنتی و ارائه برنامه اپلیکیشن دوم برای تلفن همراه از پنجشنبه، 24 خرداد برای پخش بازی‌های همزمان نیز از دیگر تسهیلات و برنامه‌های صداوسیما برای مخاطبان جام‌جهانی 2018 است. در کنار تمام این جذابیت‌ها قطعا درآمد هنگفت تبلیغاتی تنها عاید صداوسیما خواهد شد.
* نویسنده : افشین حیدری روزنامه نگار
